بیماری اعتیاد چیست؟ راه‌های پیشگیری از اعتیاد چیست؟ اعتیاد یک بیماری مزمن و پیشرونده است که با وجود ایجاد مشکلات چشمگیر در حوزه فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی، فرد توانایی متوقف کردن مصرف را ندارد. تا حدی که در طول روز به علت مشغله فکری زیاد در ارتباط با تهیه و مصرف مواد، علاوه بر اینکه زمان زیادی را صرف این کار میکند، سایر امور زندگی بیمار نیز تحت الشعاع مواد قرار می‌گیرد.
تعریف اعتیاد چیست؟
اعتیاد اختلال مزمن عملکرد سیستم مغز، شامل پاداش، انگیزه و حافظه است. اعتیاد منجر به میل جدید بدن به یک رفتار یا ماده مخدر خاص می‌شود. در واقع تعریف اعتیاد به مواد مخدر محدود نمی‌شود و ممکن است فرد، به یک رفتار خاص اعتیاد داشته باشد.
فرد مبتلا به اعتیاد:
- قادر به دوری از مواد یا رفتار اعتیادآور یا ترک آن نیست.
- کنترلی روی خود ندارد.
- اشتیاق شدیدی به مواد یا رفتار اعتیادآور دارد.
- نسبت به پیامدهای مشکل‌ساز رفتار خود آگاهی ندارد.
با گذشت زمان، اعتیاد در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می کند. افرادی که اعتیاد دارند دوره‌هایی از مصرف شدید و خفیف را تجربه می‌کنند. علاوه بر این دوره‌ها، اعتیاد با گذشت زمان بدتر می‌شود. همچنین این افراد اغلب به مشکلات جسمی و روانی دائمی یا مشکلات شخصی مثل ورشکستگی مالی دچار می‌شوند.
انواع اعتیاد چیست؟
از هر سه نفر، یک نفر در جهان به نوعی اعتیاد را تجربه میکند. اعتیاد ممکن است از نوع مواد مخدر یا رفتارهای خاص باشد. جدی ترین نوع اعتیاد، اعتیاد به الکل و مواد مخدر است. طبق آمار، از هر ده آمریکایی یک نفر به هر دو نوع اعتیاد مبتلا است.
شایع‌ترین انواع اعتیاد به مواد مخدر عبارتند از:
- نیکوتین (تنباکو)
- ماریجوانا (گل)
- افیون (اپیوئید) و مسکن‌ها (مورفین)
- کوکائین
علاوه بر نیکوتین، مواد مخدر و الکل، سایر اعتیادهای شایع عبارتند از:
- قهوه و کافئین
- قمار و شرط‌بندی
- غذاها
- تکنولوژی
- اعتیاد به رابطه جنسی
- اعتیاد به کار
البته انجمن روانپزشکی آمریکا در آخرین نسخه راهنمای تشخیص اختلالات روانی اعتیاد به تکنولوژی، رابطه جنسی و کار را در دسته اعتیادها نیاورده است.
برخی رفتارها و عادت‌ها ممکن است شبیه به اعتیاد به نظر برسند. اما در اعتیاد معمولاً فرد در صورتی که مواد (پاداش) دریافت نکند واکنش منفی نشان می‌دهد. مثلاً فرد معتاد به قهوه ممکن است علائم فیزیکی و روانی ترک، مثل سردرد شدید و بی‌قراری را تجربه کند.
علائم اعتیاد چیست؟
تشخیص به موقع علائم مصرف مواد مخدر و عوارض آن در پیشگیری و درمان بیماری اعتیاد بسیار موثر است. این در حالی است که بسیاری از خانواده ها به علت نداشتن اطلاعات کافی در خصوص راه های پیشگیری از اعتیاد و نشناختن علائم مصرف مواد توانایی تشخیص به موقع را ندارند. بنابراین به راحتی از کنار علائم مصرف مواد عبور می‌کنند و زمانی متوجه بیماری اعتیاد می‌شوند که کار از کار گذشته است و فرزند یا همسرشان در دام بیماری اعتیاد است.
بسیاری از علائم اعتیاد به عدم توانایی فرد در کنترل خود برمی‌گردد. این علائم باعث ایجاد تغییراتی در موارد زیر می‌شود:
- روابط اجتماعی؛ مثلاً فرد وارد موقعیت‌هایی می‌شود که رفتار اعتیادگونه را تشویق میکند، ایجاد مشکل در محل کار یا مدرسه، غیبت بی دلیل از محل کار یا مدرسه، افزایش بی دلیل و بی رویه هزینه های فرد
- تغییرات رفتاری آشکار؛ مثلاً افزایش پنهان‌کاری، پرخاشگری های مکرر، تحریک پذیری و زود عصبانی شدن، گوشه گیری، کاهش چشمگیر حضور در مهمانی ها و کناره گیری از جمع، انجام رفتارهای تکانشی، دروغگویی های مکرر
- تغییرات مربوط به سلامتی؛ مثلاً بی‌خوابی یا پرخوابی، کاهش حافظه، افزایش یا کاهش غیرمعمول انرژی، افزایش یا کاهش اشتها، تغییر رنگ صورت، لب ها و دور چشم، قرمزی چشم، زرد شدن نوک انگشتان
- تغییرات شخصیتی و خلقی؛ مثل مهربان شدن، ولخرج شدن، بی عاطفه شدن یا عاطفه سطحی، بی تفاوتی، بی حوصلگی، خستگی، زیاد حرف زدن
- تغییرات ظاهری؛ مثل آشفتگی در لباس پوشیدن و رعایت نکردن نظافت شخصی
فرد مبتلا به اعتیاد، رفتارهای اعتیادگونه را با وجود مشکلات آن ترک نمی‌کند. در برخی موارد، این افراد کنترلی روی خود نداشته و حتی بیش از اندازه مصرف می‌کنند.
مغز
برخی افراد ممکن است یک ماده مخدر خاص را مصرف کنند یا یک بار رفتار اعتیادآوری را انجام دهند اما دوباره آن را تکرار نکرده و معتاد نشوند. اما برخی دیگر از افراد به اعتیاد دچار می‌شوند. این امر به علت لوب‌های پیشانی مغزی رخ می‌دهد. لوب‌های پیشانی وظیفه دارند احساس پاداش جویی و لذت را به تاخیر بیندازند. در افراد مبتلا به اعتیاد، لوب پیشانی به خوبی عمل نکرده و حس خشنودی و لذت به سرعت ایجاد می‌شود.
البته عملکرد نادرست سایر بخش‌های مغز هم می‌تواند باعث اعتیاد شود. از سایر دلایلی که منجر به اعتیاد می‌شوند می‌توان به عدم تعادل شیمیایی در مغز و اختلالات ذهنی مثل اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی اشاره کرد.
محیط اطراف
علاوه بر دلایل روانی و فکری اعتیاد، متخصصان بر این باور هستند که در معرض مواد مخدر قرار گرفتن یا قرار گرفتن در محیطی که رفتارهای اعتیادگونه در آن جریان دارد نقش اساسی در ابتلا به اعتیاد بازی میکند.
همچنین ژنتیک می‌تواند احتمال اعتیاد را تا پنجاه درصد افزایش دهد. البته وجود اعتیاد در خانواده‌ها لزوماً به این معنا نیست که فرد به اعتیاد مبتلا می‌شود.
محیط اطراف و فرهنگ نقش مهمی در نحوه پاسخگویی فرد به مواد مخدر و رفتارهای اعتیادی دارد. نداشتن حمایت عاطفی و اجتماعی هم می‌تواند باعث ایجاد اعتیاد شود. صدمات روحی هم می‌تواند توانایی کنار آمدن فرد را مختل کرده و منجر به رفتارهای اعتیادی شود.
مراحل اعتیاد چیست؟
اعتیاد چند مرحله دارد. در واقع عکس‌العمل مغز و جسم در مراحل اولیه اعتیاد با عکس‌العمل آن در مراحل بعدی متفاوت است.
چهار مرحله اعتیاد عبارتند از:
- امتحان کردن: در این مرحله فرد از سر کنجکاوی یا به صورت تفننی مصرف میکند.
- مصرف مرتب: در این مرحله فرد وارد موقعیت‌های اجتماعی می‌شود که مواد مصرف می‌کنند.
- ایجاد مشکل: در این مرحله فرد به اندازه بسیار زیادی مواد مخدر بدون توجه به عواقب آن مصرف میکند.
- وابستگی: در این مرحله فرد بدون توجه به عواقب منفی احتمالی، هر روز یا چند بار در روز، مواد مخدر مصرف میکند.
دو مفهوم بسیار مهم در مراحل اعتیاد که مانع از توقف مصرف مواد می‌شوند مفاهیم «تحمل» و «محرومیت» است.
تحمل
به میزان مواد یا دارویی اشاره دارد که فرد در طول مصرف مداوم آن ماده یا دارو، به نشئگی اوایل مصرف نمی‌رسد و برای اینکه بتواند نشئگی مناسبی را تجربه نمایند یا به حالت عادی برگردد، مجبور است دوز بیشتری از آن ماده یا دارو را مصرف کند.
بسیاری از بیماران با این استدلال اضطراب خود را کاهش می‌دهند که می‌توانند مصرف خودشان را در همین اندازه نگه دارند و حتی تعداد دفعات مصرف را هم مدیریت کنند اما وقتی از آنها میپرسیم که چطور شد نتوانستند مدیریت کنند، همگی پاسخی مشخص دارند «می‌خواستیم اما نمی‌شد».
محرومیت
به مجموعه علائمی اشاره دارد که فرد بعد از قطع مصرف مواد و رسیدن زمان مصرف، آنها را تجربه میکند و در موادهای مختلف متفاوت است. به طور مثال در مواد مخدر (تریاک، هروئین) فرد دردهای عضلانی شدید، آبریزش بینی، اسهال و استفراغ و … را تجربه میکند.
یا در مواد محرک مثل شیشه، فرد حملات اضطراب یا افسردگی شدید را تجربه میکند. علائم خماری به قدری دردناک هستند که فرد برای مواجه نشدن با آنها معمولا توانایی توقف مواد را در خود نمی‌بیند و ترجیح می‌دهد که مصرف مواد را ادامه دهد یا درمان را نصفه رها کند.
البته لازم به توضیح است که علائم محرومیت، مدت زمان زیادی ادامه پیدا نمی‌کند و بعد از مدت کوتاهی بدن توانایی تطبیق با شرایط بدون مواد را پیدا میکند. ذهن و مغز تنها قسمتی از بدن است که توانایی تطبیق با شرایط بدون مواد را ندارد.
عواقب اعتیاد چیست؟
در صورتی که درمان اعتیاد سریعاً اتفاق نیفتد، مصرف مواد مخدر و عوارض آن منجر به عواقب درازمدت می‌شود. این عواقب عبارتند از:
- عواقب فزیکی؛ مثل بیماری‌های قلبی، HIV و ایدز و آسیب عصبی
- عواقب عاطفی و روانی؛ مثل اضطراب، استرس و افسردگی
- عواقب اجتماعی؛ مثل به زندان افتادن یا تخریب روابط
- عواقب مالی؛ مثل ورشکستگی مالی و بدهکاری
درمان اعتیاد چیست؟
همه انواع اعتیاد قابل درمان هستند. بهترین درمان اعتیاد، درمان جامع است؛ چرا که اعتیاد می تواند بخش‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
انواع راه‌های درمان اعتیاد عبارتند از:
- دارودرمانی؛ برای درمان اختلالات روانی مثل افسردگی یا اسکیزوفرنی
- رواندرمانی؛ شامل درمان گروهی، مشاوره فردی و درمان شناختی رفتاری (CBT)
- خدمات پزشکی؛ برای درمان عواقب جدی اعتیاد
- کمپ ترک اعتیاد و تحت نظر قرار گرفتن
- گروه‌های حمایتی و خودمراقبتی
نوع درمان به شدت و مرحله اعتیاد بستگی دارد. در مراحل اولیه اعتیاد ممکن است تنها دارودرمانی و رواندرمانی نیاز باشد. اما در مراحل پیشرفته اعتیاد ممکن است لازم به حضور در کمپ و درمان تحت مراقبت مستقیم باشد.
در اعتیاد مزمن (اگر فردی در طول یک سال به صورت مداوم به مصرف خود ادامه دهد اعتیاد مزمن می‌شود.) به علت تغییرات شناختی و نورولوژیکی که در مغز بیمار شکل می‌گیرد، درمان بیماری بسیار دشوار می‌شود.
برخی از مواد همچون شیشه، ال اس دی، گل و … در کسانی که به لحاظ ژنتیکی آمادگی ابتلا به اختلالات روانی (سایکوتیک) را دارند می‌توانند علائم روانی پایدار ایجاد نماید.
در صورتی که خود یا عزیزانتان درگیر اعتیاد هستید با مراجعه به مشاور فردی میتوانید از این مشکل رهایی پیدا کنید.
آیا مصرف تفننی مواد هم بیماری اعتیاد محسوب می‌شود؟
بر اساس تعریف بالا مصرف مواد زمانی بیماری محسوب می‌گردد که فرد توانایی توقف مصرف مواد را ندارد و عمده وقت، هزینه و توجه اش نیز معطوف به مواد شده است. تا جایی که در امور فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی با مشکل جدی مواجه شده است.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که مصرف مواد به علت ایجاد تحمل و محرومیت در بدن امکان مصرف تفننی را از فرد می‌گیرد و بعد از مدت کوتاهی به مصرف مداوم تبدیل می‌شود.
مثل این است که به فرد دستور دهید با وجود دیدن لیمو و استشمام بوی لیمو از ترشح بزاق دهانش جلوگیری نماید. مصرف تفننی مواد، مساوی ورود بلاشک به بیماری اعتیاد است.
منبع: Healthline
خوانندگان محترم چنانچه سوالی در رابطه با معضلات اعتیاد دارید در قسمت نظرات مطرح کنید تا در اسرع وقت پاسخگو باشیم.
پزشک خوب، سامانه آنلاین رزرو اینترنتی نوبت از روانشناسان و روانپزشکان و سایر تخصص های حوزه سلامت است که به شما کمک میکند بهترین متخصصان را در کوتاه ترین زمان و در نزدیکی محل زندگی خود پیدا کرده و وقت خود را به صورت آنلاین رزرو نمایید.
مطالب مشابه:
- ترک گل چند روز طول میکشد؟
- افسردگی بعد از ترک گل
- عوارض ترک تریاک کدامند؟
- ترک شیشه چند روز طول میکشد؟
- اعتیاد به شیشه و ترک شیشه
- بلایی که مصرف الکل بر سر رابطه جنسی میآورد
- عوارض مصرف شیشه در مردان
- عواملی که نوجوانان را به سمت اعتیاد میکشاند
- عوارض مصرف شیشه در مردان
پرسش و پاسخ
مرسی از اطلاعات کامل و جامعتون